دوقلوهای همسان؛ عناصر همیشگی ژانر وحشت در سینما و ادبیات

در ابتدا قرار نبود دوقلوهای مشهور فیلم «درخشش» (The Shining) به کارگردانی استنلی کوبریک که سال 1980 منتشر شد، دوقلوهای یکسان باشند. در کتاب استیون کینگ (پرفروش ترین نویسنده ژانر وحشت) با همین نام که سال 1977 انتشار یافت، خواهران گریدی دوقلو نیستند؛ یکی از آن ها 8 و دیگری 10 سال سن دارد. آن ها دو دختربچه ناز و بامزه  بودند تا اینکه ارواح و انزوا پدرشان را به قاتلی بی رحم تبدیل کرد.

بلافاصله پس از صعود کتاب به فهرست پرفروش ها، کوبریک تولید فیلم را آغاز کرد و بازیگران جوان متعددی را برای بازی در نقش خواهران امتحان کرد. اما زمانی که دوقلوهای همسان لیزا و لوئیز برنز وارد صحنه شدند، بلافاصله برای نقش خواهران «درخشش» انتخاب شدند. خود دوقلوها طی یک مصاحبه به دیلی  میل گفتند یکی از بزرگ ترین مؤلفان سینما پس از دیدن آن ها به این حقیقت پی برد که دوقلو بودن آن دو خواهر، همه چیز را ترسناک تر خواهد کرد.

دوقلوهای برنز در نقش خواهران گریدی لحظات به یاد ماندنی زیادی را در فیلم «درخشش» به ارمغان آورده اند: «بیا ما بازی کن، دنی.» کوبریک چه آگاهانه و چه ناخودآگاه، با کلیشه ای بازی می کرد که به قرن ها پیش برمی گردد و امروزه همچنان جزء اصلی ژانر وحشت است. اما چه چیزی درباره دوقلوهای همسان وجود دارد که به آن ها جذابیت و هراس داده و باعث شده در تعداد زیادی از کلیشه ها حضور ثابت داشته باشند؟ شاید سؤال بهتر این باشد که چه چیزی درباره بقیه ما وجود دارد که باعث شده دوقلوها چنین حس و حالی ایجاد کنند؟

براساس مطالعه اخیر در مجله the journal Human Reproduction  بین 9 تا 12 از هر 1000 زایمان، باعث تولد دوقلوها می شود و حدود 4 مورد از آن ها دوقلوهای همسان یا تک تخمکی هستند. تولد دوقلوهای همسان زمانی اتفاق می افتند که یک اسپرم تنها یک تخمک را بارور می کند و سپس به دو قسمت تقسیم می شود و در نتیجه دو زیگوت با DNA یکسان ایجاد می شود. عوامل زیادی وجود دارد که ما را به آن چیزی که هستیم تبدیل می کند، اما دوقلوهای همسان مواد اولیه را به اشتراک می گذارند. با این حال، اینکه چرا بسیاری از مردم آن ها را جالب، آزاردهنده و حتی ترسناک می دانند، بیشتر از اینکه به خود دوقلوها مربوط باشد، به روان شناسی عمومی انسان مربوط است.

خاویر آلدانا ریس، محقق ادبیات گوتیک از دانشگاه متروپولیتن منچستر در گفت وگویی درباره دوقلوها می گوید که بخشی از چیزی که دوقلوهای خیالی را به طور بالقوه ترسناک می کند، تکرار آن هاست. او این امر را به تعریف روان شناسی از آنچه غیرعادی پنداشته می شود ارتباط می دهد، که در آن چیزی آشنا، ناآشنا می شود؛ و در نتیجه ناراحت کننده یا ترسناک است.

با توجه به مقاله زیگموند فروید در سال 1919 درباره این اصطلاح، غیرعادی بودن می تواند از تکرار همان چیز ناشی شود. این چیزی است که «درخشش» به واسطه دوقلوهای گریدی با لباس های آبی بچه گانه و جوراب های سفید، با آن بازی می کند. ریس می گوید زمانی که «چیزی که باید منحصر به فرد باشد، مانند یک فرد، با فرد دیگری مطابقت پیدا می کند، به چیزی ترسناک بدل می شود.» به همین دلیل است که تا حدی، آینه ها نیز می توانند ما را بسیار وحشت زده کنند.

ریس گفته است که در اوایل قرن بیستم، فروید درک مدرن ضمیر ناخودآگاه را متحول کرد و همراه با آن این نگرانی که مردم همیشه کنترل کامل بر خود، اعمال و افکارشان را ندارند، تحول پیدا کرد. این ترس در استعاره گوتیک «همزاد» (کسی درست مانند شما که گاهی ممکن است شیطانی یا شبح وار باشد، یا حتی درون یک دنیای موازی زندگی کند) در قرن نوزدهم آشکار شد.

طبق گفته ریس، در ادبیات گوتیک این همزاد یک نسخه تاریک یا حتی نسخه ای سایه مانند از خود شخص است. «این شخصیت (همزاد) نمایی از چیزهایی است که با یک شخص عادی و اجتماعی تضاد کامل دارند، درست است؟ اگر ما به عنوان یک انسان عادی و اجتماعی، قرار است متمدن باشیم، اگر قرار است خوب باشیم، اگر قرار است اندیشمند باشیم؛ آنگاه همزاد همان وجه خودخواه، پرخاشگر و سرکوب نشده ما است.»

شخصیت های کلاسیکی مانند دکتر جکیل و آقای هاید از کتاب رابرت لوئیس استیونسون، یا یاکوف پتروویچ گلیادکین در کتاب «بدل» (The Double) فئودور داستایوفسکی، با این مفهوم سر و کار دارند. در هر دو داستان، شخصیت همزاد  در زندگی شخص دیگر آشوب ایجاد می کند و باعث می شود او به فردیت خود شک کند.

کارن دیلون، محقق ادبیات از کالج بلکبرن واقع در ایلینوی، نویسنده کتاب «نمایش دوقلوها در ادبیات آمریکایی و فرهنگ عامه» (The Spectacle of Twins in American Literature and Popular Culture) می گوید در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، دوقلوها، به ویژه دوقلوهای همسان، به روش های جدیدی به چشم عموم آمدند. در بسیاری از مطالعات علمی، دوقلوها تحت آزمایش قرار گرفتند. مطالعات دوقلو به موازات جنبش اصلاح نژادی آمریکا پدیدار شد و به دست دکتر نازی، جوزف منگله، به گستره های وحشتناکی رسید.

دیلون در رابطه با این موضوع گفته: «همه کتاب های درسی اصلی در رابطه با اصلاح نژاد، دارای فصل هایی است که به دوقلوها پرداخته.» این شیفتگی و آزمایش روی دوقلوها اغلب باعث می شود که آن ها در اذهان عمومی از انسانیت دور شوند. در چنین شرایطی آن ها دیگر بخشی از مردم نیستند، بلکه موارد آزمایشگاهی هستند، یا حتی ابزاری برای ارضای احساس کنجکاوی، یا جذابیت های جانبی برای یک نمایش، که به ویژه درباره دوقلوهای به هم چسبیده (که همه آن ها تک تخمکی هستند) صدق می کند.

اسکات و مارک کلی (از چپ به راست) هر دو فضانورد هستند و در یکی از آزمایش های مربوط به دوقلوهای ناسا برای اندازه گیری تأثیرهای فضا روی بدن انسان شرکت کردند.

دیلون در این باره توضیح داد: «دو تاریخچه از دوقلوها وجود دارد که به موازات هم قرار گرفته اند؛ یکی از این تاریخچه ها دوقلوها را به عنوان انسان های عجیب الخلقه توصیف می کند و در دیگری دوقلوها منحصر به فرد و عجیب اند. به باور من، این دو تاریخچه نشان دهنده دو باور محبوب در رابطه با دوقلوها است.»

ژانر وحشت مدت هاست که این دو کلیشه را با هم ترکیب کرده و از آن استفاده می کند. یکی از رایج ترین این کلیشه ها، کلیشه دوقلوهایی است که یکی از آن ها خوب، و دیگری شرور است. دیلون درباره این موضوع نوشته: «تفاوت های ظریف دوقلوها باعث می شود یکی از آن ها به قل شاد و دیگری غمگین تبدیل شود و یا دوگانه های خوب/بد، جکیل/هاید و… ایجاد شود.» مانند کتاب «بدل» دوقلوهای خوب/بد نشان دهنده دو وجه مختلف یک فرد هستند.

از دید دیلون اغلب هیچ توضیحی پشت این امر وجود ندارد که چرا یکی از قل ها ممکن است شرور باشد و دیگری نه. «شرارت یکی از قل ها صرفاً ظاهر می شود.» بدون هیچ توضیح به خصوصی. کلیشه دوقلوهای خوب/بد به این عقیده اشاره دارد که همه ما ممکن است صرفاً شرور به دنیا بیایم. این مسأله در دوقلوها نمود آشکارتری دارد، چرا که دوقلوها کاملاً شبیه هم هستند، در یک محیط بزرگ می شوند، بنابراین می توان تصور کرد که با شیوه یکسانی با آن ها رفتار می شود. پس شرور شدن یکی از آن ها، هیچ دلیلی ندارد، جز آنکه او با همان شرارت به دنیا آمده باشد. بنابراین شر، چیزی فراتر از درک ما است، چیزی که نمی توان آن را توضیح داد.

در فیلم ها، دوقلوهای همسان اغلب به روش هایی مشابه با همزادهای ادبیات گوتیک استفاده می شوند. مانند همزادها، دوقلوها می توانند مفهوم وجه های مختلف یک شخص که بین همزادها یا دوقلوها تقسیم شده را بیان کنند. ریس در این باره گفته: «چیزی به نام خود جامع و منسجم وجود ندارد.»

در فیلم ها یک بازیگر اغلب نقش هر دو قل را بازی می کند، مانند جرمی آیرونز در «شباهت کامل» (Dead Ringers) یا مارگوت کیدر در «خواهران» (Sisters) به کارگردانی دی پالما در سال 1972. طبق گفته های ریس «استفاده از یک بازیگر برای نقش هر دو قل، شکلی از غیرطبیعی بودن بصری را ایجاد می کند که رمان ها تنها می توانند امیدوار باشند از طریق تخیل مخاطب، آن را بازآفرینی کنند.»

طبق نوشته دیلون یکی دیگر از موضوعات رایج «نزدیکی هراسناک دوقلوها» است. او می گوید منزوی بودن دوقلوها از این ناشی می شود که آن ها کسانی هستند که می توانند برای قل دیگر خود، حکم یک عالم دیگر را داشته باشند (به نزدیکی شدید دوقلوها به یکدیگر اشاره دارد). همان طور که می دانید دوقلوها در فرهنگ عامه اغلب به صورت ذهنی ارتباط برقرار می کنند، زبان مخصوص به خود را دارند یا اصلاً نیازی به برقراری ارتباط کلامی ندارند و در هماهنگی کامل ذهنی و جسمی به سر می برند. آن ها آن قدر منزوی به نظر می رسند که هیچکس نمی تواند به رابطه ی آن ها نفوذ کند.

ویکتوریا مورل مادر دو جفت دوقلوی همسان و افسر ارتباطات در Twin Trust که یک موسسه خیریه انگلیسی حول محور حمایت از والدین صاحب دوقلو و چندقلو است می گوید بزرگ کردن دوقلوها کار ساده ای نیست. «همیشه از من می پرسند که کدام یک بیشتر شیطنت می کند، اما واقعاً دوقلوها این شکلی نیستند.»

بزرگ شدن به عنوان یک دوقلو یک زمینه اجتماعی منحصر به فرد است، شرایطی که می تواند تعریف هویت فردی شما را برای خودتان دشوار کند. او افزود در حالی که کلیشه های دوقلوها می توانند سرگرم کننده باشند، آن ها همچنین می توانند مضر واقع شوند. هم مورل و هم دیلون دوست دارند مردم با دوقلوها به عنوان یک شخصیت منحصر به فرد رفتار کنند (یعنی هویت یکی از آن ها، به هویت قل دیگر گره نخورده باشد). از این گذشته، دیلون معتقد است دوقلوها دو نفر هستند، دو نفری که از قضا همزمان از یک رحم مشترک به دنیا آمده اند.

منبع: BIG THINK